O ΑΓΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο ΜΑΡΤΥΣ: 13 ΜΑΪΟΥ. IN SANCTUM ALEXANDRUM (Synaxarium)

In sanctum Alexandrum

Ήταν μεγάλη μου η έκπληξι θυμάμαι, όταν πριν από λίγα χρόνια αναδιφώντας στο Αναγνωστήριο Βυζαντινών Σπουδών – και για άσχετο ζήτημα – ανακάλυψα έναν άγιο συνονόματό μου. Τον Άγιο Αλέξανδρο τον Μάρτυρα. Καμμία σχέσι με τον άλλον καθ’ όλα σεβαστό Άγιο Αλέξανδρο, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, που εκοιμήθη ειρηνικά σε μεγάλη ηλικία το 340 μ. Χ. και ο οποίος εορτάζεται την 30 Αυγούστου.
Μέσα σε μια πολύτομη σειρά υμνογραφίας με Κανόνες συνθεμένους από διαφόρους βυζαντινούς μας υμνογράφους και μελωδούς βρήκα στο Μηναίο τού Μαΐου για τους εορταζομένους αγίους της 13ης του μηνός, έναν άδηλο ως προς την πατρότητα κανόνα, (αριθμούμενος ως 16ος , Canon XVI), για τον Άγιο με το ένδοξο ελληνικό όνομα. Στον κανόνα με τον λατινικό τίτλο In sanctum Alexandrum [Αρχή: Τη φωτοφόρω ημέρα /Ακροστιχίδα: άνευ /Ήχος: δ΄ Τω οδηγήσαντι πάλαι] συμπεριλαμβανόταν –αρκετά σύνηθες – το synaxarium* του Αγίου:

…ΕΠΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΜΑΞΙΜΙΑΝΟΥ ΕΚ ΡΩΜΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΤΑΞΙΝ ΤΙΒΕΡΙΑΝΟΥ ΚΟΜΗΤΟΣ, (…) ΣΥΝ ΤΩι ΟΙΚΕΙΩι ΑΥΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΙ ΘΥΟΝΤΟΣ ΤΟΙΣ ΕΙΔΩΛΟΙΣ, ΟΥ ΚΑΤΕΔΕΞΑΤΟ ΘΥΣΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ (…) ΚΑΙ ΛΑΜΠΡΥΘΕΝΤΟΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΚΑΙ ΛΑΜΨΑΝΤΟΣ – ΚΑΙ ΓΑΡ ΠΡΩΗΝ ΗΝ ΩΡΑΙΟΣ ΤΗΝ ΟΨΙΝ ΑΓΓΕΛΩι ΠΡΟΣΕΟΙΚΩΣ - …ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΔΟΥΣ ΤΙΒΕΡΙΩι ΚΑΙ ΣΕΒΑΣΤΙΑΝΩι ΕΠΑΡΧΩι ΤΙΜΩΡΕΙΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΟΔΟΝ ΑΠΟ ΡΩΜΗΣ ΜΕΧΡΙ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ, ΤΟΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΑΥΤΟΙΣ ΕΓΧΕΙΡΙΣΑΣ (= Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ).
(…) ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΝ (…) ΒΕΡΟΙΑΝ ΕΝ ΤΟΠΩι ΛΕΓΟΜΕΝΟΝ ΠΑΡΕΜΒΟΛΑΙΣ, ΕΙΣ ΕΞΕΤΑΣΙΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣ ΤΥΠΤΕΤΑΙ ΣΦΟΔΡΩΣ.
(…) ΛΕΙΠΟΝΤΟΣ ΔΕ ΥΔΑΤΟΣ, ΔΙΑ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΥΔΩΡ ΕΞΗΝΕΓΚΕΝ (…) ΚΑΙ ΔΙΕΡΧΟΜΕΝΟΣ ΕΝ ΔΡΙΖΙΠΑΡΩι ΠΟΛΕΙ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, ΕΝ ΤΩ ΠΑΡΑΡΡΕΟΝΤΙ ΓΕΝΟΜΕΝΟΣ ΠΟΤΑΜΩι ΤΗΝ ΔΙΑ ΞΙΦΟΥΣ ΑΠΟΦΑΣΙΝ ΔΕΧΕΤΑΙ.
ΤΕΛΕΙΤΑΙ ΔΕ Η ΑΥΤΟΥ ΣΥΝΑΞΙΣ ΕΝ ΚΕΝΤΟΥΚΕΛΛΑΙΣ.

Συνοψίζω:

Όνομα: Αλέξανδρος
Καταγωγή: άδηλη (η αναφορά εκ Ρώμης δεν είναι καθοριστική). Δεν αποκλείεται η ελληνική ιδίως εκ μητρός
Ιδιότητα: στρατιώτης
Χρόνος: Επι Μαξιμιανού (αυτοκράτωρ - διαρχία με Διοκλητιανό - 286-305). Πιθανότερη η εστίασι στο 303-305
Αιτία μαρτυρίου: η άρνησι λατρείας ειδώλων και η ομολογία Χριστού
Τόπος Μαρτυρίου: πλησίον Δριζιπάρω (;) πόλει της Θράκης
Εμφάνισι: αγγελικά όμορφος
Θαυματουργία: (Μόνο αυτό φθάνει: του μέλλοντος αυτόν εκτέμνειν δημίου αναδυομένου την πρόσταξιν δια το καθοράν αγγελλικάς δυνάμεις περι τον άγιον και μή τολμώντος την επιχείρησιν μικρόν αποστήναι αυτού δια προσευχής τούς φρουρούντας αγγέλους ποιήσας, τέμνεται τον αυχένα!)

Μετά από την ανάγνωσι του Συναξάριου του (και την συνακόλουθη περιληπτική απόδοσι στην Νεοελληνική – περισσότερα σε επόμενο τεύχος τού Νέου ΠΑΛΑΜΗΔΗ) θα με καταλάβετε, ίσως, γιατί έκτοτε επιθυμώ να τιμώ – έστω και μόνος μου - την μνήμη αυτού του ξεχασμένου (μέσα στα παλαιότερα ορθόδοξα αγιολόγια αναφέρεται. Στις νεώτερες εκδόσεις των ημερολογιακών αγιολογίων τής Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας συνήθως δεν υπάρχει ή πνίγεται μέσα σε μια αχλή σύγχυσης**) ήρωα-AΘΛΗΤΟΥ της Πίστεώς μας. Το να εορτάζης, άλλωστε, δυό φορές τον χρόνο είναι κακό;

Μελαγχολικά αναρωτιέμαι: πόσοι θεοσεβείς άνδρες και γυναίκες από την Ιουδαϊκή (παλαιοδιαθητική) παράδοσι ξεχάστηκαν από την Εκκλησία μας; ΚΑΝΕΝΑΣ (εξ όσων γνωρίζω). Όλοι, πρόσωπα και ονόματα τιμώνται και καμμιά φορά επιδεικτικά από κάποιους προτιμώνται.. Ένας στρατιωτικός άγιος*** των πρώτων αιώνων, νέος, ωραίος, ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΑΣ με πίστι Χριστού θαυμαστή και με όνομα που μας συνδέει με τον Αρχαίο Κόσμο - . προγονικό παρελθόν ΜΟΝΟ ΗΜΩΝ των Ελλήνων ορθοδόξων - μάς… περισσεύει;


Ά, να μην το ξεχάσω:
Από το υμνογραφικό έργο που λέγαμε (τον εν λόγω Κανόνα, που με επιφυλάξεις οι συγγραφείς τον αποδίδουν στον σημαντικότατο υμνογράφο του 9ου αι. Ιωσήφ) έχω σημειώσει σε μια καρτέλλα μόνο τρείς στίχους από το β΄ τροπάριο της η΄ ωδής:
Των μαρτύρων ‘η καλλονή (…)
‘Ύμνοις ευφημείσθω

Αλέξανδρος ‘ο μέγας.

...........................................................................

* Συναξάρια, ως γνωστόν, ονομάζονται αφηγήσεις σχετικά με την ευσεβή ζωή, την θαυματουργική δράσι ή το μαρτύριο των Αγίων, οι οποίες από παλιά θα διαβάζονταν στις συνάξεις των χριστιανών. Πρόκειται δηλαδή για σύντομα αφηγηματικά κείμενα συνήθως απλοϊκού ύφους. Από τους ύστερους βυζαντινούς αιώνες έχουν τοποθετηθή κατά ημερολογιακή σειρά, σύμφωνα με το εορτολόγιο της Εκκλησίας, σε ένα βιβλίο που επίσης ονομάζεται Συναξάριο (ή λαϊκότερα Συναξαριστής) .

** Δέν λέμε ότι είναι άγνωστος στα εν χρήσει επίσημα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας μας. Αλλά τονίζουμε το γεγονός ότι καί πλήρης σύγχυσι επικρατεί περι το πρόσωπό του (παράδειγμα: τρείς (3) φορές αναφέρεται στον «Μέγα Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας» -Αθήναι 1999, ε΄ έκδοσι- σε τρείς διαφορετικές, δηλ. ημερομηνίες 25 Φεβρουαρίου,13 και 14 Μαίου), και κανείς δεν εγείρει θέμα ριζικής τακτοποίησης.

Βεβαίως και ο ιστοχώρος http://athos.edo.gr/ στο καλά οργανωμένο καλεντάρι των αγίων μας :http://athos.edo.gr/modules.php?name=GCalendar
τον γνωρίζει, αλλά το πληροφοριακό υλικό τού σημειώματος με τον «ξύλινο» φιλολογικό του χαρακτήρα είναι κάπως αποκαρδιωτικό:
Ο 'Αγιος Αλέξανδρος ο Μάρτυρας ο από Τιβεριανών. Ο 'Αγιος Μάρτυς Αλέξανδρος τελειώθηκε μαρτυρικά διά ξίφους. Στον Κώδικα 152 Supll. Παρισίων αναφέρεται ότι ήταν Επίσκοπος, ενώ στο Λαυριωτικό Κώδικα Ι 70, φ. 238β, αναφέρεται ότι ο Άγιος ήταν στρατιώτης του τάγματος των Τιβεριανών κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Μαξιμιανού (285-305 μ.Χ.). Ο Σωφρόνιος Ευστρατιάδης θεωρεί ότι η αναφορά «επί κόμητος Τιβεριανού» παραμορφώθηκε εις «επισκόπου Τιβεριανών».
http://athos.edo.gr/modules.php?name=GCalendar&file=viewday&y=2008&m=5&d=13&e=12&printable=1

http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/
Χρήσιμες οι παρατηρήσεις του ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΥ ΑΓΙΟΛΟΓΙΟΥ (βλ. 13 Μαΐου )
http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/05/13.htm# που μοιραία επαναλαμβάνονται και στις 14 Μαΐου http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/agiologion/ με τον σχοινοτενή τίτλο:
Ὁ Ἅγιος Ἀλέξανδρος ποὺ μαρτύρησε στὶς Κεντουκέλλες.

Η αλήθεια είναι πως μέχρι σήμερα δεν έχω επιβεβαιώση κάποια ονοματολογικά στοιχεία, όπως Τιβεριανός, Δριζιπάρω, Κεντουκέλλαι (άν ξέρη κανείς θα ήμουν ευγνώμων)

***Δεν πρέπει να μας εκπλήσση πως ούτε o Christopfer WALTER στο πρόσφατο έργο του: The Warrior Saints in Byzantine Art and Tradition τον γνωρίζει:
http://books.google.gr/books?id=BRju9VQdW3QC&pg=RA1-PA214&lpg=RA1-PA214&dq=B.+H.+G.+hagiologie&source=web&ots=SKg0D34Slw&sig=mHQdcZFdwm33s_pwHUd8o4GJQzE&hl=el#PPP1,M1

{Θαυμαστός ο Κύριος εν τοις Αγίοις Αυτού}!