Ο ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΟΜΗΡΙΚΩΣ !

Γνωστό ότι την Κυριακή τού Πάσχα, συνήθως το απόγευμα , στις ορθόδοξες Εκκλησίες γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης. Εκεί οι χριστιανοί κατά παλαιάν παράδοσι ανταλλάσσουμε ασπασμούς και συχνά διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε διάφορες γλώσσες. Στην Μητρόπολι Αθηνών υπάρχει ιδιαίτερη λαμπρότητα στο σχετικό τελετουργικό και είθισται, απ΄όσο γνωρίζω, η ευαγγελική περικοπή (και βεβαίως μιλάμε για το απόσπασμα από το κατά Ιωάννη κ΄19-25) να διαβάζεται χωριζόμενη σε τρία μέρη: Το πρώτο το διαβάζει ελληνικά ο Επίσκοπος, το δεύτερο ένας συχνά αλλοεθνής αλλά πάντα ορθόδοξος ιερέας σε μια ξένη γλώσσα και το τρίτο ο Αρχιδιάκονος από τον άμβωνα. Αυτό επαναλαμβάνεται για κάθε ξένη γλώσσα που θα ακουστή. Στο τέλος, ο Αρχιδιάκονος διαβάζει το ευαγγέλιο ολόκληρο στο ελληνικό μας πρωτότυπο από άμβωνος.

Δεν έχει μεγάλη σημασία αν ισχύη πως συνηθίζεται (σ αυτόν τον πρωινό … «Εσπερινό», αφου πραγματοποιείται τελευταία χρόνια το πρωϊ της Κυριακής του Πάσχα μετά τις 11.00), να διαβάζεται από την χορωδία το Ευαγγέλιο σε εννέα γλώσσες (Ελληνική, Αγγλική, Γαλλική, Ρωσσική, Ιταλική, Γερμανική, Ρουμανική, Αραβική και Λατινική).

Λέγεται ότι η παράδοση της μετάφρασης και απόδοσης του Ευαγγελίου στις γλώσσες των χριστιανικών λαών ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη, όπου λόγω της έδρας του Πατριαρχείου παρευρίσκονταν πολλοί ξένοι Ορθόδοξοι διπλωμάτες, όπως Ρώσοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Σέρβοι, κ.ά., οι οποίοι ήθελαν ν’ ακούνε το Ευαγγέλιο και στη γλώσσα τους, αλλά μπορεί και να αντανακλά την συναισθηματική μας ανάγκη να μοιρασθούμε το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης με τον θρίαμβο κατά του Θανάτου σε όσο το δυνατόν περισσότερες γλώσσες για να κηρυχθεί σ’ όλα τα έθνη της οικουμένης το «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος». Ίσως γι’ αυτό η κάπως παλιά Σύνοψίς μου (έκδοσις «ΑΣΤΗΡ», Αθήναι 1972) περιλαμβάνει την σχετική περικοπή όχι μόνο , Αγγλικά, Γαλλικά, , Ιταλικά, Γερμανικά, Ρουμανικά, αλλά και Αραβικά και ΤΟΥΡΚΙΚΑ! Μια γρήγορη περιδιάβασι στο διαδίκτυο μού επιβεβαίωσε την υπόθεσι για το μεγάλο πλήθος των μεταφράσεων, αφού βρήκα την περικοπή μεταφρασμένη και στα ιαπωνικά και στα κινέζικα! Μάλιστα δεν πάνε δέκα χρόνια από τότε που μεταφράστηκε και στην γλώσσα των Αβορίγινων ιθαγενών τής Αυστραλίας! (βλ. http://www.i-m-patron.gr/news2/australia.html )

Όλα καλά, λοιπόν, με τον ευαγγελισμό του σύγχρονου κόσμου μέσω της γλώσσης, αλλά για αρχαιοελληνική μετάφρασι της εν λόγω περικοπής δεν είχα ακούση.
Την πληροφορία μας έδωσε ο ίδιος ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας εχθές - εξάπτοντας και την περιέργειά μας.
Έτσι με αφορμή την πρόσκλησι που απηύθυνε ο Χαλκίδος Χρυσόστομος προς το εκκλησίασμα κατά την μεταμεσονύχτια του Μ. Σαββάτου θεία Λειτουργία τής Αναστάσεως, να παρευρεθούμε και στην σημερινή ακολουθία του εσπερινού τής Αγάπης στον Ι. Μητροπολιτικό Ναό του Αγ. Δημητρίου, όπου θα διαβαζόταν το Ευαγγέλιο μεταξύ άλλων γλωσσών και στην Ομηρικήν διάλεκτον, αποδύθηκα σε μια μικρή σχετική έρευνα.

Σας παρουσιάζω, λοιπόν, το κείμενο και επιχειρώ ένα πρόχειρο σχολιασμό [που βεβαίως υπόκειται και σε αναθεωρήσεις και σε εμπλουτισμό (κάθε προσφορά από κάποιον φίλο επισκέπτη ομότεχνο ή όχι - ή ακόμα καλύτερα από τυχόντα γνώστη- απολύτως δεκτή)]:

Εὖτε δή ἠέλιος φαέθων ἐπὶ ἕσπερον ἦλθε.

Καὶ σκιόωντο ἀγυιαί, ἐπὶ χθονὶ πολυβοτείρη,

Ἤματι ἐν πρώτῳ, ὅτε τύμβου ἆλτο Σαωτήρ,

Κληϊσταὶ δὲ ἔσαν θυρίδες πυκινῶς ἀραρυῖαι,

Βλῆντο δὲ πάντες ὀχῆες ἐϋσταθέος μεγάροιο

Ἔνθα μαθηταί, ὁμοῦ τε ἀολλέες ἠγερέθοντο,

Μυρόμενοι θανάτῳ ἐπ᾿ ἀεικέϊ Χριστοῦ Ἄνακτος,

Καὶ χόλον ἀφραίνοντα ᾿Ιουδαίων τρομέοντες,

Ἤλυθε δὴ τότε Χριστὸς Ἄναξ θεοειδέϊ μορφῇ

Ἔστη δ᾿ ἐν μεσσάτῳ ἀναφανδόν, καὶ φάτο μῦθον.

Εἰρήνη ὑμῖν φίλη, ἡσυχίη τ᾿ ἐρατεινή.

Ὡς εἰπών, ἐπέδειξεν ἐὴν πλευρὴν ἠδὲ χεῖρας·

Γήθησαν δὲ μαθηταί, ἐπί ἴδον Εὐρυμέδοντα.

Τούς δ᾿ αὖτις προσέειπεν Ἰησοῦς οὐρανοφοίτης·

Εἰρήνη ὑμῖν φίλη, ἡσυχίη τ᾿ ἐρατεινή·

Ὡς ἐμὲ πέμψε Πατήρ, ὅς ὑπέρτατα δωμᾶτα ναίει,

Ὧδ᾿ ἐγὼ ὑμέας εἰς χθόνα πέμπω εὐρυόδειαν.

Ὡς ἄρα φωνήσας, μύσταις ἔμπνευσ᾿ ἀγορεύων·

Πνεῦμα δέχνυσθ᾿ ἅγιον φαεσίμβροτον, ὑψιθόωκον·

Ὧν μέν ἀτασθαλίας θνητῶν ἀφέητ᾿ ἐπὶ γαῖαν,

Τοῖσιν ἦ που ἀφίενται ἐπ᾿ οὐρανὸν ἀστερόεντα,

Ὧν δ᾿ ἀρ᾿ ἐπεσβολίας ὑπερφιάλων κρατέητε,

Τοῖσιν ἁλυκτοπέδης κεῖναι σθεναρῶς κρατέονται.

Θωμᾶς δ᾿ ᾧ ἐπίκλησις ἅπασι Δίδυμος ἀκούειν,

Οὐχ ἅμα τοῖς ἄλλοις μύσταις πρίν ὁμώροφος ἔσκε,

Ἰησοῦς ὅτ᾿ ἔβη εἴσω μελάθροιο ἑταίρων.

Ἴαχον οὖν ἄλλοι τούτῳ ἐρίηρες ἑταῖροι·

Εἴδομεν ὀφθαλμοῖσιν Ἰησοῦν Παγκρατέοντα.

Τούς δ᾿ ἀπαμειβόμενος Θωμᾶς προσέφησεν ἀτειρής·

Ἴχνια ἥν μὴ ἴδω μετὰ χείρεσιν ἡλοτορήτῃς,

Δάκτυλον ἐμβάλω τε ἐκείνου ἔνδοθι χειρός,

Χεῖρά τ᾿ ἐμὴν εἴσω πλευρῆς οἱ ῥεῖα βαλοίμην,

Οὔποτε ὑμετέροισι λόγοις κεφαλῇ κατανεύσω.

Ορθογραφικά σχόλια:

13 ἐπί: μάλλον τυπογραφικό λάθος αντί για το προφανές ἐπεί
16 δωμᾶτα αντί για δώματα

23 ἁλυκτοπέδης η λ. ως ετυμολογούμενη από το αλύσσω (= ανησυχώ, είμαι θλιμμένος) και πέδη κανονικά ψιλούται
30 ἥν αντί για τον υποθ. σύνδεσμο Ἤν
30 ἡλοτορήτῃς: μοιάζει νεολογισμός. Μια πρώτη έρευνα μου με το Liddell & Scott δεν το εντόπισε το επίθετο πουθενά. Όποιος διαθέτει TLG, άς ρίξει μια ματιά.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Το κείμενο (θα το ήθελα σε κριτική έκδοσι) παραδίδεται υπο το (βαρύ για την νεοελληνική μας εκκλησιαστική παράδοσι) όνομα του Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
2. Ο συντάκτης του έχει συνάφεια -αν όχι φιλολογική επάρκεια- με την ομηρικά έπη. Ο συγγραφέας τού «Αόρατου Πολέμου» Άγιος (: από το 1955) Νικόδημος ( κατά κόσμον Νικόλαος Καλλιβούρτζης, 1748-1809, από την Νάξο) ήταν ως απόφοιτος της κραταιάς Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης επαρκώς πεπαιδευμένος και παραδίδεται πως ως βαθύς γνώστης τής Ελληνικής είχε συνθέσει και ομηρικά επιγράμματα.
3. Δεν πρόκειται για συνήθη «μετάφρασι» του ευαγγελικού κειμένου, αλλά για απόδοσι σε ομηρικό ιδίωμα με στοιχεία ερμηνείας που αναπόφευκτα οδηγούν σε αποκλίσεις. (Δίνω με χρωματική διαφοροποίησι των λέξεων – φράσεων σε κόκκινο χρώμα μια ιδέα των σημείων στίχο προς στίχο ή καλύτερα ΕΔΆΦΙΟ προς ΣΤΊΧΟ, ειδικά στα δύο πρώτα μέρη 19-20 και 21-23, όπου παρατηρώ χαρακτηριστική απομάκρυνσι από το πρωτότυπο. Αυτό, το ευαγγελικό κείμενο, για λόγους πρακτικούς θα το παρουσιάσω στην επόμενη ανάρτησι).
4. Η ανάγκη εξυπηρέτησης του στόχου της έμμετρης απόδοσης [ που εκτείνεται σε 33 στίχους] φαίνεται ότι προτάσσεται της πιστής παρακολούθησης τού πρωτοτύπου [που όπως και να γραφή καταλαμβάνει μικρότερη έκτασι]. Μάλιστα η επιλογή του ομηρικού στίχου σε δακτυλικό εξάμετρο (με μια πρώτη ματιά δεν επεσήμανα σοβαρές στιχουργικές αδυναμίες – αλλά δεν είμαι και κανένας ειδικός επ’ αυτού) με κάνει να υποθέσω πως αυτή η μίμησι του ομηρικού ύφους και στίχου μάλλον μοιάζει με προσπάθεια φιλολογικής επίδειξης. Πράγματα εκ πρώτης όψεως περισσότερο κοσμικά, παρά πνευματικά ενδιαφέροντα ενός αγιορείτου ασκητού μονίμως εγκαταβιούντος στην μονή Διονυσίου. Το παράδοξον δε – έως περιττόν του πράγματος δεν με πείθει εντελώς για το γνήσιον της υπογραφής (όχι ότι δεν θα μπορούσε να είναι και νεανικόν του Αγίου πρωτόλειον, ακόμη και μαθητικό δοκίμιο) και οπωσδήποτε θα έλεγα πως χρήζει περαιτέρω έρευνας το όλο αξιοπερίεργο ζήτημα.