Ποιός ήταν ο ήρως ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ / Αναζητώντας τον Παλαμήδη: Το δημοσίευμα -εγκυκλοπαιδικό μου άρθρο του 2006. Chi era l’ eroe Palamide / “In search of hero Palamedes” (il mio articolo sul giornale del 2006)

Κύριε Διευθυντά,

Με αφορμή την ίδρυσι ενός μορφωτικού-αθλητικού Συλλόγου προσφάτως στην πόλι μας, με την επωνυμία «Σκακιστική Ακαδημία Χαλκίδος,  ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ Ο ΕΥΒΟΕΥΣ», θα ήθελα να συνεισφέρω στην εγκυκλοπαιδική ενημέρωσι των αναγνωστών της εφημερίδας με ένα σημείωμα σχετικά με τον ήρωα Παλαμήδη.

   Ο Παλαμήδης, τοποθετημένος στην θρυλική περίοδο των Τρωικών, παρουσιάζεται από την  αρχαιοελληνική – και όχι μόνο – παράδοσι ως μια ηρωική προσωπικότητα προικισμένη με εξαιρετικές πνευματικές ικανότητες και υψηλό ηθικό ανάστημα. Κι όμως ενώ οι αρχαίοι & μεταγενέστεροι συγγραφείς εκφράζονται με θαυμασμό έως και λατρεία για το πρόσωπό του, αυτό παραμένει συσκοτισμένο και ο ίδιος αναδεικνύεται στον πιο παραγνωρισμένο – αν όχι αδικημένο - πρωταγωνιστή της εποχής του.

  Γενεαλογικά προσδιορίζεται ως γιος του ήρωα στην αργοναυτική εκστρατεία και βασιλιά Ναυπλίου και της Κλυμένης που ήταν κόρη του βασιλιά της  Κρήτης, Κατρέα. Μαζί με τον λιγότερο γνωστό αδελφό του, τον  Οίακα, συμμετείχε στην επική εκστρατεία των Αχαιών και άλλων Ελλήνων κατά της Τροίας, όπου και πέθανε άδικα, άδοξα και ατιμωτικά, αφού πρώτα όμως έλαμψε το άστρο του εκτυφλωτικά, σε σημείο που έκτοτε το πρόσωπό του περιβλήθηκε την άλω του πιο ευγενούς ηρωισμού και το όνομά του ταυτίστηκε με την επινοητικότητα και την σοφία.

   Ο Παλαμήδης φέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς να έχη θητεύσει (κι αυτός!) στην σχολή του κένταυρου  Χείρωνα, ενώ υπάρχει πληροφορία για δράση του και πριν την Τρωική Εκστρατεία, καθώς αναφέρεται πως είχε συμμετάσχη πρωταγωνιστικά – παρόλο το νεαρό της ηλικίας του - σε αποστολή  πρεσβείας στο Βασίλειο του Πριάμου μαζί με τον Μενέλαο και τον Οδυσσέα για ειρηνική διευθέτησι της κατάστασης. Ήταν τέτοια η αποδοχή στο πρόσωπό του και η αναγνώρισι της αξίας του, ώστε κατά την φάσι πρό της αναχώρησης του στόλου στην Αυλίδα, στο αδιέξοδο που είχε προκύψει με την αναποφασιστικότητα του Αγαμέμνονα, λέγεται ότι αυτός προτάθηκε από το για διάφορους λόγους δυσαρεστημένο  στράτευμα να αντικαταστήση  τον αρχηγεύοντα Ατρείδη σε επεισόδιο ανταρσίας, το οποίο έληξε χωρίς επιπτώσεις με την άφιξι της Ιφιγένειας.

   Στην διάρκεια του Τρωικού πολέμου προσέφερε πολλαπλές ευεργετικές υπηρεσίες στο στρατόπεδο των συνασπισμένων Ελλήνων, πότε εμψυχώνοντας τον στρατό, πότε φροντίζοντας για την ψυχαγωγία, αλλά και την διασκέδασι , για την υγεία αλλά και την σωματική εξάσκησι, πότε μεριμνώντας για την σίτησι ή  για την διοικητική οργάνωσι  ή ακόμα και την τεχνολογική αναβάθμισι  του στρατού. Κι όλα αυτά τα επιστημονικά ενδιαφέροντα και τις πνευματικές ικανότητες τα επεδείκνυε, χωρίς να υπολείπεται σε πολεμική ανδρεία από τους άλλους ομηρικούς ήρωες, σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Αίας και ο Αχιλλεύς τον τιμούσαν ως ισάξιό τους!

   Αυτή η εκτίμησι (που έφτανε τα όρια της φιλίας) εκ μέρους αυτών των δύο μεγίστων ηρώων προς το πρόσωπό του, καθώς και η φήμη του μεταξύ των Ελλήνων κίνησε, όπως ήταν αναμενόμενο, τον φθόνο. Το τέλος όμως του νεαρού ήρωα ήταν απρόσμενα τραγικό. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, ο Οδυσσεύς σε συνεννόησι με τον Αγαμέμνονα (ο «πολυμήχανος» αγαπημένος πρωταγωνιστής του Ομήρου που είχε και κακό προηγούμενο μαζί του, φρόντισε να αυξήση την δυσμένεια του Αγαμέμνονα προς τον Π. εκτοξεύοντας την συκοφαντία πως ο γιος του Ναυπλίου σχεδίαζε τάχα να αφαιρέση την αρχιστρατηγία και να την παραδώση στον Αχιλλέα)   και τον Διομήδη, έστησε θανάσιμη παγίδα στον Παλαμήδη.  Ο πανούργος γιος του Λαέρτη σκηνοθέτησε λοιπόν με διαβολική μαεστρία την ενοχή του μισητού του αντιπάλου και σε «στημένη» δίκη τον κατηγόρησε δημοσίως για μυστικές συνεννοήσεις με τον Πρίαμο και χρηματισμό, δηλαδή για εσχάτη προδοσία. Η προσωρινή  απουσία του Αχιλλέα ήταν το κλειδί για την καταδίκη του «πανεπιστήμονα» ήρωα, ο οποίος διακήρυξε εις μάτην την αθωότητά του. Το πρόχειρο στρατοδικείο τον κατεδίκασε σε θάνατο δια λιθοβολισμού.

   Στον Παλαμήδη αποδίδονται η εφεύρεσι των γραμμάτων (και μάλιστα ενός  δεκαεξαγράμματου ελληνικού αλφαβήτου – αν και άλλοι του απέδιδαν μόνον την συμπλήρωσι του αλφαβήτου με μερικά γράμματα, και άλλοι απλώς την ταξινόμησι  των γραμμάτων ), αλλά και η εφεύρεσι των αριθμών, των μέτρων, των σταθμών, των νομισμάτων, της ναυτιλίας, των φάρων, η επινόησι της μέτρησης του χρόνου σε ώρες, μέρες, εποχές, των  παιχνιδιών με ζάρια κ.α. Σε αυτόν πιστώνει η παράδοσι πολλές  εφαρμογές περί την τέχνη του πολέμου, όπως την επινόησι των φρυκτωριών, του στρατιωτικού συνθήματος και της σκοπιάς, της στρατιωτικής ορολογίας-ιεραρχίας, τα σχέδια μαχών και στρατιωτικών παρατάξεων, καθώς και το παιχνίδι των «πεσσών». (Σημαντική διευκρίνισι: δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν αυτό το επιτραπέζιο στρατηγικό παιγνίδι των πεσσών, ως πρόδρομο του σκακιού). Επίσης είναι καιρός να του αναγνωρίσουμε την πατρότητα τής αθλητικής κωπηλασίας.  

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και οι αναφορές που συνδέουν το πρόσωπό του με αστρονομικά, ιατρικά, φιλοσοφικά και λογοτεχνικά ενδιαφέροντα. Αν κανείς θαυμάζει τον Ιταλό πανεπιστήμονα και καλλιτέχνη της Αναγέννησης Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ας πληροφορηθή και για το φαινόμενο Παλαμήδης. 

   Το πιο παράδοξο στην περίπτωσι  Παλαμήδη είναι ότι το πρόσωπό του και τα κατ’ αυτόν είναι παντελώς άγνωστα στα ομηρικά έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια!! Κάποιοι βιάστηκαν να υποθέσουν πως το όλο ζήτημα είναι προϊόν μυθοπλασίας μεταγενεστέρων συγγραφέων της ύστερης Αρχαιότητας, άλλοι τοποθετούν τον Παλαμήδη τρείς έως πέντε γενεές προ των τρωικών θεωρώντας τον, γιο του οικιστή της Ναυπλίας, Ναυπλίου. Τούτος όμως ο Ναύπλιος, «επώνυμος ήρως» του σημερινού Ναυπλίου, της μαγευτικής πόλης της Αργολίδας με το Παλαμήδι, είναι άλλος, μυθολογείται μάλιστα ως γιος του ίδιου του Ποσειδώνος  και της Δαναΐδας  Αμυμώνης.

   Το βέβαιο πάντως είναι ότι ο «Παλαμήδης ο Ναυπλίου» ή «Ναυπλιάδης», αναφέρεται σε άλλα επικά τραγούδια των Αρχαίων προγόνων μας που, διασωσμένα σε ελάχιστα αποσπάσματα, βρίσκονται μέσα στην ίδια παλαιότατη συστηματοποίησι του ηρωικού παρελθόντος, η οποία είναι γνωστή ως  «Κύκλια έπη». Συγκεκριμένα γνωρίζουμε πως τον μνημόνευε το πρώτο έπος από τα έξι αναφερόμενα στον τρωικό κύκλο, το επιγραφόμενο ως «Κύπρια» (ενν.  έπη). Το έργο αυτό, που πιθανολογείται πως δικαιολογεί τον τίτλο του από την καταγωγή του συγγραφέα του, περιείχε τις αφορμές του πολέμου, καθώς και τα γεγονότα που διαδραματίσθηκαν κατά τους πρώτους χρόνους τής Τρωικής εκστρατείας. Από αυτό το έπος φαίνεται πως παραλαμβάνουν το πρωτογενές υλικό τους οι περισσότεροι κλασικοί συγγραφείς που αναφέρονται στο πρόσωπο και την τύχη του ήρωά μας.  Η εκθαμβωτική – σχεδόν θεία – μορφή του «Παλαμήδους» με την τραγικότητά της ενέπνευσε πολλούς αρχαίους ποιητές και όπως είναι φυσικό – αλλά δυστυχώς άγνωστο – υπήρξε αφορμή εμπνεύσεως  και για τους τρείς μεγάλους τραγικούς ποιητές, οι οποίοι , όπως μαρτυρούν  σωζόμενα αποσπάσματα, έγραψαν ομώνυμες τραγωδίες!  Εκτός από τις τρείς αυτές τραγωδίες με τις βαριές υπογραφές των μεγάλων δραματουργών, Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη, συγγράμματα τιτλοφορούμενα με το όνομα του ήρωα, (αλλά και με το όνομα του τραγικού  πατέρα του), γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και άλλα . Έτσι, χαμένο έργο με το όνομα Παλαμήδης φέρεται να έχει συγγράψη ο λιγότερο γνωστός  δραματουργός Αστυδάμας, ενώ μνεία στο πρόσωπο του Π. κάνουν, μεταξύ άλλων, ο Αριστοφάνης, ο Γοργίας, ο Πλάτων και ο Ξενοφών. Σαν να μην έφταναν αυτά, από μία πηγή πληροφορούμαστε για την ύπαρξι χαμένου έπους ονόματι Παλαμηδεία! Είναι, επίσης, αξιοπρόσεκτο ότι οι αναφορές στον ήρωα-εφευρέτη  Παλαμήδη, είναι συχνότατες καί ανάμεσα στους συγγραφείς της ύστερης αρχαιότητας (Έλληνες και Λατίνους), αλλά καί στους Πατέρες της Εκκλησίας και στους βυζαντινούς συγγραφείς.

   Πολύ πιο προκλητική προβάλλει η άλλη υπόθεσι, που δέχεται την συνειδητή παράλειψι  του ονόματος του πάνσοφου Ήρωα και μαζί κάθε  αναφοράς  στο έργο του από τον ίδιο  τον Όμηρο. Μιλάμε δηλ. για μια θεωρία συνομωσίας σε βάρος του Π. με ιθύνοντα νούν τον μέγα «διδάσκαλον πάσης της» αρχαίας Ελλάδος, «θείον» Όμηρον!!

   Μια τέτοια υπόθεσι ίσως να φαντάζει σκάνδαλον σε μερικούς, όμως δεν πρέπει να την απορρίψουμε ασυζητητί. Άλλωστε  δεν έχει εμφανισθή από κάποιον σύγχρονο ερασιτέχνη ερευνητή, σαν τον γράφοντα, αλλά έχει προταθή ήδη από την αρχαιότητα!

   Η παρέμβασί μου όμως έχει μακρύνει, πιθανόν σε σημείο που να κινδυνεύω να κάνω κατάχρησι της φιλοξενίας και ίσως και να κουράσω τους φίλους αναγνώστες. Ευχαριστώ λοιπόν και  Θεού θέλοντος… τα ξαναλέμε!

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ   ΣΟΪΛΕΜΕΖΗΣ 

        Φιλόλογος