ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ: ΕΓΚΩΜΙΟΝ ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΟΣ (μέρος β’). GREGORIO DI NAZIANZO (io dico: Arianzeno); Un Santo Grande Poeta Ed Erudito. II

Το παρακάτω αποτελεί συνέχεια της προ διετίας (?!) ανάρτησής μας:

Απο το νεανικό καίμενό μου: "ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΤΑ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΥ ..." (Ο ποιητής Γρηγόριος ο Θεολόγος ή Αριανζηνός)

«(...) Δεκαέξι αιώνες τώρα, εφάνησαν λίγος χρόνος για να εκτιμηθή σωστά, αν όχι να αναγνωρισθή, το μεγαλύτερο μέρος της συγγραφικής του παραγωγής, το ποιητικό!
Και το σημαντικώτερο, η παραγνωρισθείσα αυτή ποίησι, όχι μόνο δεν είναι τυχαία, μα έχει και κάτι το πρωτοποριακό, όσο και βαθειά ανθρώπινο. Και τούτο είναι το άκρως προσωπικό ή μάλλον εξομολογητικό ύφος και περιεχόμενο.
Eν τούτοις, σήμερον, όπου τα προκατειλημμένα, όσο και προκλητικά κηρύγματα του Γίββωνος και του Μοντεσκιά για τον «Βυζαντινό» πολιτισμό, μοιάζουν με εφιαλτικά σκέλεθρα, είναι τουλάχιστον λυπηρό το να υπάρχουν μελετητές, και μάλιστα Έλληνες, που να αρνούνται ολοσχερώς την ποίησι (ως γνήσια ποιητική έμπνευσι) του Γρηγορίου ή άλλοι, οι οποίοι να παραβλέπουν την πρωτοτυπία της για να προβάλουν επ’ αυτού άλλες ποιητικές φυσιογνωμίες της χριστιανικής Δύσεως και δή μεταγενέστερες! (…),,
Αυτά στο «Αντί Προλόγου». Πάμε τώρα στο κεφάλαιο:
Η Ποιητική Παραγωγή Του Γρηγορίου
"Δεν θα ήτο σφάλμα, εάν ελέγαμε ότι ως συγγραφέας ο Γρηγόριος, ήτο περισσότερο ποιητής.
Τούτο πιστοποιείται πρωτ’ απ’ όλα από το ποσοστό της ποιήσεως στην όλη διασωσμένη συγγραφική του παραγωγή (= πολύ μεγαλύτερο του μισού). Επ’ αυτού η θέσι μας ενισχύεται περισσότερο, αν λάβουμε υπ’ όψι μας την γνώμη του λεξικού της Σούδας, ότι δηλ. ο Γρηγόριος συνέταξε πάνω από τριάντα χιλιάδες (30.000!) στίχους, γνώμη που από δέχονται αρκετοί ερευνητές (όπως π.χ. ο Muratori).
Επίσης στο αυτό συμπέρασμα μας οδηγεί η κοινώς αποδεκτή παρατήρησι ότι καί «οι λόγοι του εν πολλοίς είναι πεζά ποιήματα». Έτσι άλλωστε εξηγείται το γεγονός ότι οι λόγοι του Γρηγορίου «προσφέρθηκαν σαν πρώτο υλικό στις ψυχές και τον κάλαμο των μεγάλων υμνογράφων της Εκκλησίας», όπως του Ι. Δαμασκηνού και του Κοσμά Μαϊουμά.
Επι πλέον η ανωτέρω γνώμη μας, ότι δηλ. ο Γρηγόριος ήτο κυρίως ποιητής, επικυρούται και από την μεγάλη διάδοσι που είχαν τα έπη του στους μεταγενεστέρους. Ενδεικτική είναι η ιδιαίτερη εκτίμησι των υμνογράφων της ρυθμικής ποιήσεως. Θαυμασμό για την ποιητική τεχνική του Γρηγορίου εκφράζει ο Θεόδωρος Πρόδρομος, γράφοντας για αυτόν ότι κατείχε «γραμματικήν τ’ ιδέ μέτρα πολύτροπα, θεσμά τε ρήτρης». Μακρά υπομνήματα στην ποιητική και πεζή παραγωγή του Γρηγορίου έγραψε ο Κοσμάς ο Μαϊουμά. Ανθολογία των ποιημάτων του συνέταξε ο Νικήτας Δαυίδ (9ος αι.) και σχόλια επ’ αυτής ο Ζωναράς (12ος αι.). Προσθετέον επ’ αυτών οι πολλές επώνυμες και ανώνυμες συλλογές εμμέτρων γνωμικών του Γρηγορίου, οι οποίες αλλεπάλληλα ανευρίσκονται από την φιλολογική έρευνα σε άγνωστα χειρόγραφα «οφειλόμεναι εις διαφόρους μελετητάς του μεγάλου πατρός της εκκλησίας» αφ’ ενός, αφ’ ετέρου δε στην ίδια την ποίηασι του Γρηγορίου, που σε αρκετά μεγάλο βαθμό είναι αποφθεγματική.
Γεγονός πάντως είναι ότι από την όλη αρχική ποιητική παραγωγή του Γρηγορίου, σήμερον μας σώζονται 408 «έπη» που εκτείνονται σε 20.000 περίπου στίχους. Ο αριθμός των επών εκφραζόμενος σε εκατοστιαία ποσοστά, αναλογεί κατά το 60% περίπου σε «επιτάφια / επιγράμματα», κατά το 25% σε «έπη ιστορικά», το 9% σε «ηθικά» και το 6% σε «θεολογικά».
Βέβαια, όπως είναι ευνόητο, η αριθμητική υπεροχή των «επιταφίων / επιγραμμάτων». Δεν πρέπει να μας λέει και πολλά, μια και η ποσοτική τους έκτασι σε στίχους είναι κάπως ασήμαντη εν σχέσει με το σύνολο των υπολοίπων ποιητικών συνθέσεων. Συγκεκριμένα, μετα βίας ξεπερνούν τους χίλιους στίχους."

(Συνεχίζεται)

Αλέξανδρος Σοϊλεμέζης