Ο Αριστοφάνης, επίκαιρος και διαχρονικός. Σαν επιφυλλίδα από τον Αιθεροβάμονα. Aristofane, attuale e permanente: Appendice da Eterovamon

       ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ:  Ο ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΣ  

     
 Ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της αρχαίας αττικής κωμωδίας είναι ο Αριστοφάνης. Ήταν ένας μποέμ της εποχής του και όχι μόνο. Αφουγκραζόταν , αισθανόταν, διέβλεπε, πρόβλεπε, καυτηρίαζε, σάρκαζε, πρότεινε, διαφωνούσε. Ήταν το μάτι , το αυτί και η γλώσσα του απλού ανθρώπου, του εργάτη, του αγρότη. Γνήσια λαϊκός και φανατικός αντιλαϊκιστής με την κοφτερή του γλώσσα και με το καυστικό χιούμορ του χτυπούσε την αδικία, τη διαφθορά, την αυθαιρεσία των αρχόντων. Συνειδητός αντιεξουσιαστής παρακολουθούσε με άγρυπνο μάτι και με ανεξάντλητη κριτική και περιπαικτική διάθεση όλα τα κακώς κείμενα. Στηλίτευε την προκατάληψη, τον λαϊκισμό, τον φανατισμό, την θρησκοληψία. Καταλαβαίνουμε , λοιπόν, πόσο διαχρονικός και επίκαιρος παραμένει. 

Τα αγέραστα κείμενά του, το νεανικό σφρίγος της ψυχής του, το ακαταμάχητο πνεύμα του, που τσακίζει κόκκαλα, έδωσαν στα έργα του και γενικότερα στην αρχαία αττική κωμωδία τον ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ. Από τότε μέχρι σήμερα, αλλά και στο διηνεκές οι άνθρωποι κάθε εποχής και ιδιαίτερα οι νέοι ενθουσιάζονται και μαγεύονται από την ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΟΥ και από την ΓΝΗΣΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ. Γιατί απλά, φίλοι μου, ουσιαστικά δεν υπάρχουν εποχές παρά μονάχα άνθρωποι, που δημιουργούν, ανοίγουν δρόμους και βαδίζουν πάνω στα χνάρια που οι ίδιοι χαράζουν δίνοντας το δικό τους στίγμα στον καιρό τους.

  
 Ο Αριστοφάνης εκφράζει την επαναστατικότητα των νέων, τη τάση τους να αμφισβητούν, να απορρίπτουν, να διαφωνούν, να συγκρούονται, να αλλάζουν. Τους παρακινεί να μην δέχονται άκριτα και παθητικά τίποτα, αλλά αντίθετα να φιλτράρουν και να εξετάζουν στο μικροσκόπιο ιδέες, ταμπού, θεωρίες, στερεότυπα. Τους διδάσκει να σκέφτονται σωστά, λογικά και να έχουν το θάρρος της γνώμης τους. Με 2 λόγια τους μαθαίνει να είναι ΕΝΕΡΓΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ, έξω από τα προκατασκευασμένα καλούπια που επιβάλλει το σύστημα.

   
Αυτή την πολύ σπουδαία αποστολή του ο Αριστοφάνης την μεταβάλλει σε πράξη με τρία κυρίως στοιχεία μέσα στα έργα του:  ΤΗ ΦΑΡΣΑ, - ΤΟ ΧΟΡΟ, - ΤΗΝ ΠΑΡΑΒΑΣΗ.

ΦΑΡΣΑ: Με τη χρήση του κωμικού στοιχείου ως κλειδί στη λειτουργία της φάρσας ο Αριστοφάνης μάς οδηγεί να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας και να κατανοήσουμε τα διδάγματα που βγαίνουν μέσα από τα παθήματα των προσώπων. Π.χ. στους «Βατράχους» παρουσιάζει τον θεό Διόνυσο να πέφτει σε γκάφες που τον γελοιοποιούν, καθώς προβάλλεται ο εγωϊσμός του, η αλαζονεία του, η υπερφίαλη νοοτροπία του. Αυτόματα στο μυαλό μας έρχεται η γνωστή ρήση: « Ο μεν υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται».

ΧΟΡΟΣ:  Ο χορός στο αρχαίο δράμα είναι το στόμα του τραγικού ποιητή. Μεταδίνει τις ιδέες του στο κοινό και μέσα από την όποια χορευτική και μελωδική ψυχαγωγία γίνεται η νοερή γέφυρα επικοινωνίας του ποιητή με τους θεατές- πολίτες. Συμμετέχει στα δρώμενα, εκπροσωπεί το λαό, την κοινή γνώμη, κριτικάρει την εξουσία, καταγγέλλει την αυθαιρεσία, τη απάτη, την κακοδιαχείριση του δημόσιου πλούτου, σατιρίζει τον πολιτικό και θρησκευτικό φανατισμό. Π.χ. ο χορός των «Βατράχων» διακωμωδεί τα Ελευσίνια μυστήρια παρουσιάζοντας μια παρωδία των τελετών με τους μύστες κουρελοντυμένους και αλλοπαρμένους, δηλαδή σχεδόν παρανοϊκούς και με τυφλό φανατισμό.

ΠΑΡΑΒΑΣΗ:  Αυτό το κομμάτι του αρχαίου δράματος αποτελεί μια παρέκβαση από την ροή της υπόθεσης του έργου. Παραβαίνει την κανονική ιστορία και ο χορός δια μέσου του κορυφαίου του μιλάει άμεσα στο κοινό για τον ποιητή για την κοινωνία, για την πολιτική κατάσταση, για τα ήθη, για τα όποια προβλήματα της καθημερινής ζωής. Εδώ ο χορός αναβαθμίζεται σε ρόλο κοινωνικού κριτή, σε επίπεδο ελεύθερου πολίτη και ηθικά ανώτερου ανθρώπου, που έχει και διατυπώνει τη γνώμη του για τα δημόσια πράγματα. Εδώ, στην παράβαση ο χορός δίνει στους θεατές μαθήματα ελεύθερης σκέψης, ορθοκρισίας, κοινωνικής συμπεριφοράς. Παρακινεί τον θεατή- πολίτη να αποκτήσει αυτοπεποίθηση, θάρρος, περηφάνια. Τον συμβουλεύει να αντικρίζει κατάματα την εξουσία, να αντιδρά, να συσπειρώνεται με τους άλλους για ένα κοινό στόχο.

Όπως αντιλαμβάνεστε, φίλοι, ο Αριστοφάνης , αυτός ο δεξιοτέχνης της κωμωδίας, είναι και μέγας παιδαγωγός και δάσκαλος για τον έφηβο, φίλος και σύμβουλος για τον απλό πολίτη, με ανοιχτό μυαλό, με βούληση, με ιδανικά και κυρίως με όραμα, λογική και γνώση. 
Χρειαζόμαστε Αριστοφάνηδες για να μας αφυπνίζουν, για να μας κρατούν με ανοιχτά και άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να αντιστεκόμαστε στον ΛΗΘΑΡΓΟ και στην πνευματικά ΑΠΟΧΑΥΝΩΣΗ όπου μας οδηγούν οι  όποιοι εξουσιαστές με τα όργανά τους, τα Μ.Μ.Ε. (= ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ).

Κλείνω με κάποιους στίχους του Κ. Βάρναλη: 

                                      ΕΞΩ ΤΟΥ ΑΦΕΝΤΗ  Η ΑΡΜΑΔΑ

                                      ΦΥΛΑΕΙ ΜΕ ΜΠΟΥΚΑ ΟΡΘΗ

                                      ΤΟ ΛΕΙΨΑΝΟ ΣΟΥ ΕΛΛΑΔΑ 

                                      ΜΗΝ ΞΑΦΝΟΥ ΑΝΑΣΤΗΘΕΙ… 

ΑΙΘΕΡΟΒΑΜΩΝ

ΥΓ  Παρακαλώ να επισυναφθεί το τραγούδι*: Η ΠΛΑΤΕΙΑ (ΝΟΤΗΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ).

    * Αφιερωμένο στην Άνγκελα Μέρκελ με αγάπη…

ΠΛΑΤΕΙΑ Plateia | Official Cd Rip - Notis Sfakianakis 2012 Οι στίχοι:

ΠΛΑΤΕΙΑ

Γι' ανήφορο μας λένε και κατήφορο,
κανείς τους δεν μας λέει για ίσιους δρόμους,
το σχέδιο της ελπίδας είναι επίφοβο
όνειρα βουνά πάνω στους ώμους,
στα μάτια μας χαράξαν την απόγνωση
και βάζουν στο μυαλό μας παρωπίδες,
τα λόγια τους υπόσχονται την όαση
μα κρύβουν μυστικά φρούδες ελπίδες.

 Κι αν βάζουν σύρτες στις ψυχές μας,
στο στόμα μας ταινία,
Υπάρχουν πεζοδρόμια,
υπάρχει κι η πλατεία.

Μιλάνε για ένα τέλος που είναι αίσιο,
για όνειρα που γίνονται εξατμίσεις
κοπάδι που μας κλείνουν σ΄ένα πλαίσιο,
και ΠΥΡ, σ'όποιον έχει αντιρρήσεις,
μας δίνουνε υποσχέσεις ανεκπλήρωτες
με φόντο την παγκόσμια ειρήνη,
μας δίνουνε καπνούς, μας θέλουν είλωτες
και αρχηγό το κράτος ασπιρίνη.

Κι αν βάζουν σύρτες στις ψυχές μας,
στο στόμα μας ταινία,
Υπάρχουν πεζοδρόμια,
υπάρχει κι η πλατεία..

 Στίχοι: Σπύρος Γιατράς
Μουσική: Αλέκος Χρυσοβέργης
Πρώτη εκτέλεση: Νότης Σφακιανάκης