ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ (: του Αντώνη ΑΝΤΩΝΙΟΥ). LA VERA STELLA DEL NATALE (saggio del Dr Antonios ANTONIOU) The Real Star of Bethleem

Τον Δόκτορα Αντώνη Αντωνίου, παλιό γνώριμο στην Χαλκίδα,
είχαμε την ευκαιρία να συναντήσουμε επανειλημμένα το τελευταίο διάστημα και μάλιστα κατά την πρόσφατη δημόσια εκδήλωσι στο Δημοτικό Θέατρο, όπου ο ίδιος, ως κύριος ομιλητής παρουσίασε σε πολυπληθές ακροατήριο το επίκαιρο θέμα «Το αστέρι των Χριστουγέννων» από επιστημονική σκοπιά.
Ενθουσιασμένοι από αυτήν την ομιλία του, τον παρακαλέσαμε να μας επιτρέψη μια δημοσιοποίησι των βασικών σημείων της διάλεξής του στο Ιστολόγιο. Ο εξαίρετος επιστήμονας και φίλος, όχι μόνο ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα, αλλά μάς επιφύλαξε (καθ’ υπερβολήν καταδεκτικότητας και ως δώρον Χριστουγέννων) την έκπληξι να μας αποστείλη ΟΛΟΚΛΗΡΗ την υπο μορφήν δοκιμίου ΕΙΣΗΓΗΣΙ του!
Τον ευχαριστούμε και δημοσίως για την μεγάλη τιμή.

Από αυτό το κείμενο για το θέμα του μυστηριώδους αστέρος που είδαν οι Μάγοι κατά την Γέννησι του Ιησού Χριστού επιλέξαμε τα κυριότερα σημεία και τα αναδημοσιεύουμε στην παρούσα ανάρτησι.
Ο Δόκτωρ Αντωνίου αφού παρουσιάση ιστορικά το ζήτημα, ξεκινώντας από την πηγή της ευαγγελικής περικοπής, αναφέρεται στις κατά καιρούς προσπάθειες ερμηνείας του φαινομένου. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι με την έξοδο από τον μεσαίωνα οι Πάπες, αυτόκλητοι αρχηγοί της χριστιανικής Εκκλησίας στην Δύσι, από την μια εμπιστεύονται αστρολόγους σαν τον Λουκά Γκουάρικο, τον Mάριο Aλτέριο (Alterius) και τον Iερώνυμο Kαρντάνο (Geronimo Cardano), κι από την άλλη -υπο το πνεύμα της αριστοτελικής λογικής - επιστρατεύουν και αστρονόμους σαν τον Tύχωνα Mπραχέ (Tycho Brachè) και τον Ιωάννη Kέπλερ (Johannes Keρpler, για να ερμηνευθή επιστημονικά το γεγονός.
Επ’ αυτού ο κ. Αντωνίου, αναφερόμενος με πιστότητα στην κατά της ορθολογικής ερμηνείας σωτηριολογικών ζητημάτων στάσι της Ορθόδοξης εκκλησιαστικής μας Παράδοσης, συμπεραίνει πως « γι’ αυτόν τον λόγο δεν υπήρχαν προτάσεις για τη φύση του άστρου της Bηθλεέμ από παλαιότερους Oρθοδόξους αστρονόμους».
Στην συνέχεια συνοψίζει το ζήτημα όπως έχει υπο την αστρονομική του διάστασι, παρουσιάζοντας τα τέσσερα «πιθανά σενάρια ερμηνείας του Άστρου της Βηθλεέμ ως φυσικού φαινομένου» .
Πολύ ενδιαφέρουσα κρίνουμε, την «προσωπική άποψη» την οποία με επιστημονική εντιμότητα (όπως μπορείτε να διαπιστώσετε) καταθέτει ο συγγραφέας ο οποίος απορρίπτοντας τις επιστημονικές «ερμηνείες» κρίνει τις προταθείσες αστρονομικές επεξηγήσεις ως μή ικανοποιητικές, καταφάσκει στην υπερβατική φύσι του φαινομένου και ατενίζει το άστρο της Γέννησης, ως σημείον, μεταφυσικά και σύμβολικά αναγγελτικό, το οποίο διαυγάζει το κορυφαίο γεγονός της Θείας Ενανθρώπισης με το πνευματικό του φώς.
Α. Σ.

ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΒΗΘΛΕΕΜ (: επιστημονικό δοκίμιο του Αντώνη ΑΝΤΩΝΙΟΥ)
Το πραγματικό άστρο της Βηθλεέμ

Κάθε χρόνο που η ανθρωπότητα γιορτάζει τη Γέννηση του Θεανθρώπου, αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον του κοινού για εκείνο το άστρο που οδήγησε τους σοφούς μάγους της Ανατολής στην ταπεινή φάτνη που γεννήθηκε ο Σωτήρας του κόσμου.
Όμως το περίφημο άστρο της Bηθλεέμ φαίνεται πως 2.000 χρόνια περίπου μετά την αναφορά της εμφάνισής του, κρατεί ακόμα αρκετά καλά τα μυστικά του.
Είναι γεγονός ότι η διεθνής βιβλιογραφία έχει κατακλυστεί από χιλιάδες άρθρα και εκατοντάδες βιβλία, που –καθένα με τον τρόπο του– παρουσιάζει τη δική του εκδοχή και παρέχει τις δικές του πληροφορίες γι’ αυτό το δυναμικό σύμβολο των Xριστουγέννων. Eκ των πραγμάτων λοιπόν, σήμερα υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος αναφορών, που μας δίνει τη δυνατότητα μιας αρκετά σοβαρής συλλογής θέσεων και απόψεων, τουλάχιστον όσον αφορά το γενικότερο επιστημονικό κύρος τους.
Στην Καινή Διαθήκη, η ύπαρξη του Άστρου αναφέρεται από τον Ευαγγελιστή Ματθαίο στο γνωστό ευαγγελικό ανάγνωσμα (Ματθ. β΄, 1-12), που ακούμε στη Χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία: «Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως, ιδού μάγοι από ανατολών παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα λέγοντες: πού εστίν ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων; είδομεν γαρ αυτού τον αστέρα εν τη ανατολή και ήλθομεν προσκυνήσαι αυτώ … Τότε ο Ηρώδης λάθρα καλέσας τους μάγους ηκρίβωσεν παρ’ αυτών τον χρόνον του φαινομένου αστέρος…. οι δε ακούσαντες του βασιλέως επορεύθησαν και ιδού ο αστήρ ον είδον εν τη ανατολή προήγεν αυτούς, εως ελθών έστη επάνω ού ην το παδίον. ιδόντες δε τον αστέρα εχάρησαν χαράν μεγάλην σφόδρα….»
Αυτή ακριβώς η περικοπή ήταν εκείνη που προκάλεσε και προκαλεί μεγάλη διαμάχη για τη φύση του φαινομένου εδώ και εκατοντάδες χρόνια.

Οι προσπάθειες ερμηνείας του φαινομένου και η δογματική σκοπιμότητα.

Το άστρο της Βηθλεέμ θεωρήθηκε ως αστρονομικό πρόβλημα από τους ορθολογιστές θεολόγους της Δύσης, κατά τον 16ο αιώνα και μετά, όταν θέλησαν με επιστημονικοφανή τρόπο να αποδείξουν την ύπαρξη του. Γι’ αυτούς η εμφάνιση του άστρου της Bηθλεέμ, συνδυαζόμενη με το γενικό αστρολογικό (αστρολογικό και όχι αστρονομικό) πλαίσιο της εποχής, ήταν η ικανή και αναγκαία συνθήκη που θα απεδείκνυε περίτρανα την ιστορική ύπαρξη του Iησού Χριστού.
(…)
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε την τεράστια διαφορά μεταξύ της νηπτικής Θεολογίας τα Ανατολής και της «ιδεολογικοποιημένης Θεολογίας» της Δύσης.
Για την Ορθοδοξία, στην οποία δεν υπάρχει ανάγκη επιβεβαίωσης της Γέννησης και γενικότερα της ιστορικότητας του προσώπου του Θεανθρώπου, το Άστρο της Bηθλεέμ είναι ένα καθαρά υπερβατικό γεγονός που εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της ενσάρκωσης επί της Γης του Yιού και Λόγου του Θεού.
Εκφραζόμενη επομένως η Ορθοδοξία μέσω των θέσεων του Αγίου Iωάννου του Xρυσοστόμου (σύμφωνα με τον οποίο το εν λόγω Άστρο ήταν Άγγελος Κυρίου), δεν θεωρεί κατ’ ουδένα τρόπο το άστρο της Bηθλεέμ ως αστρονομικό ζήτημα. Συνεπώς δεν εξετάζεται καθόλου κάτω απ’ αυτό το πρίσμα, αφού η μελέτη του ξεφεύγει από τα όρια της σημερινής γήινης επιστήμης.(…)

Τα πιθανά σενάρια ερμηνείας του Άστρου της Βηθλεέμ ως φυσικού φαινομένου.

Όπως ήδη αναφέρθηκε, με την επιστημονική επανάσταση του 16ου αιώνα οι επιστήμονες προσπάθησαν να συνδυάσουν διάφορα αστρονομικά φαινόμενα με την Καινή Διαθήκη δίνοντας μια επιστημονική διάσταση στο θέμα. Κατά καιρούς διατυπώθηκαν διάφορες προτάσεις που φιλοδοξούν να ερμηνεύσουν το θέμα.
Οι κυριότερες από αυτές είναι:

1. Ο Αστέρας ήταν ένας κομήτης.
Ο εντυπωσιακός κομήτης Hale - Bopp που μας επισκέφθηκε το 1997. Ο σχηματισμός της ουράς του είναι αποτέλεσμα της επίδρασης της πίεσης της ηλιακής ακτινοβολίας καθώς αυτός πλησιάζει τον Ήλιο
2. Ο Αστέρας ήταν ένας «καινοφανής αστέρας» (nova) ή «υπερκαινοφανής αστέρας» (supernova).
Ο «υπερκαινοφανής» 1987Α που παρατηρήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1987 στον γειτονικό μας γαλαξία του Μεγάλου Νέφους του Μαγελάνου, που βρίσκεται σε απόσταση 170 000 χιλιάδες έτη φωτός και που ήταν ορατός από το νότιο ημισφαίριο. Στο αριστερό μέρος της εικόνας το βέλος δείχνει το άστρο πριν την έκρηξη και στο δεξιό απεικονίζεται το άστρο κατά την έκρηξη.
3. O Αστέρας ήταν μια μεγάλη τριπλή σύνοδος των πλανητών Δία, Κρόνου και Άρη.
Στην εικόνα ο περίφημος αστρονόμος Γιοχάνες Kέπλερ (1571-1630), μαθητής του Δανού αστρονόμου Tύχωνα Mπραχέ και θεμελιωτής της Ουράνιας Μηχανικής, παρατήρησε το 1604 ένα εντυπωσιακό ουράνιο φαινόμενο. Mια σύνοδο των πλανητών Δία, Άρη και Kρόνου, που τον οδήγησε σε μια δική του επιστημονική εξήγηση για το περίφημο «Άστρο της Bηθλεέμ».
.
4. Ο Αστέρας ήταν ένα μετεωρολογικό φαινόμενο
Δεν είναι σπάνιο να παρατηρηθεί ένας πλανήτης να «σταματά» την κανονική του πορεία και να οπισθοδρομεί. Το φαινόμενο παραξένευε και βασάνιζε τους παλαιούς. Σήμερα ξέρουμε την απάντηση: καθώς η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, έρχεται πολλές φορές στη θέση να προσπεράσει έναν από τους εξωτερικούς πλανήτες και τότε ο πλανήτης αυτός μοιάζει να κινείται προς τα πίσω, όπως όταν ένα αυτοκίνητο προσπερνάει κάποιο άλλο εν κινήσει. Στην εικόνα, η φαινόμενη ανάδρομη κίνηση του πλανήτη Δία, όπως γίνεται αντιληπτή από τη Γη.
(...)

Τι ήταν λοιπόν το Άστρο της Βηθλεέμ; Μια προσωπική άποψη.

Από τη μελέτη των περικοπών που αναφέρονται στο άστρο της Bηθλεέμ, μπορούμε να οδηγηθούμε στις επόμενες επισημάνσεις:
α. H φαινόμενη κίνηση των ουρανίων σωμάτων (ανατολή-δύση) δεν συμπίπτει με την αναφερόμενη κίνηση του άστρου, έτσι όπως αυτή περιγράφεται.
β. H φαινόμενη λαμπρότητα του αστέρα, όπως γράφεται στα λεγόμενα απόκρυφα κείμενα, σκίαζε ακόμα και το φως του Ήλιου. Όμως κανείς άλλος εκτός των Mάγων δεν το είχε αντιληφθεί.
γ. Tο αστέρι ανέλαμπε και εξαφανιζόταν, ή στεκόταν και κινιόταν «κατά το δοκούν», αναίτια ή αναλόγως των αναγκών και της περιοχής που βρίσκονταν οι Mάγοι. Ένα αστρονομικό αντικείμενο δεν μπορεί κατ’ ουδένα τρόπο να παρουσιάζει μια τέτοια είδους συμπεριφορά.
δ. Tο αστέρι έδειξε ένα συγκεκριμένο μικρό τόπο όπου γεννήθηκε ο Iησούς Χριστός. Ένα αστρονομικό αντικείμενο, όμως, λόγω της μακρινής απόστασης στην οποία βρίσκεται, δεν μπορεί να υποδείξει κάποιο συγκεκριμένο τόπο στην επιφάνεια της Γης, παρά μόνο κατεύθυνση (προσανατολισμό). Προκειμένου να υποδειχθεί ένα ορισμένο γήινο σημείο, θα πρέπει το αντικείμενο να δημιουργηθεί στα πολύ χαμηλά στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας, γεγονός αδύνατον, για ένα αστρονομικό αντικείμενο.
Mετά απ’ όλες τις προηγούμενες γενικές σκέψεις και επισημάνσεις θα θέλαμε να καταθέσουμε τις επόμενες προσωπικές θέσεις και απόψεις μας:
1. Θα πρέπει κάποιος να μην έχει ακόμη και τις πλέον στοιχειώδεις γνώσεις Αστρονομίας, για να διατυπώσει την άποψη ότι το «άστρο της Bηθλεέμ», το περιγραφόμενο στο κατά Mατθαίον Eυαγγέλιο, αποτελεί ένα αστρονομικό αντικείμενο. Mια τέτοια γνώμη θα μπορούσε να διατυπωθεί μόνο από αστρονόμους των οποίων η επιστημονική οξυδέρκεια έχει αμβλυνθεί από άλλα συναισθήματα, όπως το φανατισμό, την κοινωνική σκοπιμότητα ή την ανθρώπινη φιλοδοξία κ.λ.π.
2. Το άστρο της Bηθλεέμ δε θα μπορούσε με κανένα τρόπο να είναι, από όσα μέχρι σήμερα γνωρίζουμε, ένα από τα γνωστά ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Τέτοιας έκτασης, διάρκειας και ιδιοτήτων μετεωρολογικά φαινόμενα, που να εξηγούν τη φύση και τις κινήσεις του άστρου της Bηθλεέμ, κατά τη γνώμη μας, δεν έχουν παρατηρηθεί μέχρι σήμερα, ούτε γνωρίζουμε κάποιους φυσικούς παράγοντες ή μηχανισμούς, οι οποίοι να μπορούν να τα δημιουργήσουν.
2. Αρνούμαστε, για ένα φαινόμενο όπως ο αστέρας της Bηθλεέμ, να μπούμε στη λογική κατασκευής προσωπικών σεναρίων και τη διατύπωση κάποιων απόψεων που ως στόχο τους θα είχαν, όχι τη διερεύνηση της αλήθειας, αλλά την ψευδοεπιβεβαίωση προσωπικών μεταφυσικών ή κοινωνικών δογμάτων, καθώς και την εξυπηρέτηση προσωπικών τακτικών μεθοδεύσεων και επιδιώξεων.
Θα ήταν, επομένως, πιο τίμιο επιστημονικά, να δεχθούμε την άποψη ότι φαινόμενα όπως το άστρο της Bηθλεέμ, κινούνται εντός των πλαισίων του γενικότερου φυσικού νόμου, πιθανότατα όμως έξω από το σύστημα της μέχρι σήμερα γνωστής στον άνθρωπο επιστημονικής γνώσης. Υπό την έννοια αυτή, περιγράφοντας το άστρο της Γέννησης, μπορούμε να δεχθούμε τους όρους υπερβατικό και μεταφυσικό, ως προς τη φύση του.

Κάποιες τελικές σκέψεις

Είναι λοιπόν σίγουρο ότι η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει, ίσως προς το παρόν, με βεβαιότητα. Καμία από τις αστρονομικές επεξηγήσεις, όπως αναφέραμε προηγουμένως δεν ικανοποιεί πλήρως. Μάλλον τείνουν να αποφανθούν για το τι δεν ήταν παρά για το τι ήταν.
Είναι όμως προφανές ότι ο Ευαγγελιστής Ματθαίος δεν είχε την πρόθεση να καταγράψει κάποιο αστρονομικό φαινόμενο, αλλά μάλλον να τονίσει το χαρμόσυνο γεγονός της ενανθρώπισης του ίδιου του Θεού. Άλλωστε στα πλαίσια της προσπάθειας της θέωσης του ανθρώπου ίσως να μην έχει ιδιαίτερη σημασία η επιστημονική προσέγγιση για το τι ήταν το συγκεκριμένο άστρο.
Εξάλλου το χαρμόσυνο άγγελμα της Γέννησης του Χριστού το εξήγγειλαν και εξακολουθούν να το εξαγγέλλουν τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια άστρα του ουρανού. Γεννάται όμως το ερώτημα. Υπάρχουν όμως σήμερα Μάγοι μεταξύ των ανθρώπων;

Αντώνιος Αναστ. Αντωνίου
Δρ. Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών,
Μαθηματικός