Κυριακή, της Πεντηκοστής. Ένα διαφωτιστικό κείμενο για την γονυκλισία και τρείς εκτελέσεις του Απολυτικίου της ημέρας.

Un testo sull’ inginocchiamento e tre interpretazioni dell' Inno della Pentecoste
Ένα κείμενο ενός σύγχρονου εκπροσώπου της ορθόδοξης Εκκλησίας, του λόγιου Ιεράρχη του Οικουμενικού Πατριαρχείου Μητροπολίτου Προικοννήσου Ιωσήφ, επεξηγεί απλά και εποικοδομητικά το φαινομενικά απλοϊκό, αλλά τελικά σύνθετο ζήτημα «Γιατί γονατίζουμε τρεις φορές στον Εσπερινό της Πεντηκοστής».
Το γονάτισμα βέβαια κατά τις Κυριακές το απαγορεύουν ρητά Ιεροί κανόνες της πρώτης ιστορικής περιόδου της Εκκλησίας (βλ. ήδη 20ο Κανόνα της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου), αλλά με την νεωτερίστικη πράξι της Εκκλησίας, η οποία κάποια στιγμή αποφάσισε να μετακινήση τον Εσπερινό της Κυριακής της Πεντηκοστής «από τις εσπερινές ώρες της Κυριακής - όπου δεν υπάρχει απαγόρευση γονυκλισίας σύμφωνα με τον 90όν Κανόνα της Στ´ Οικουμενικής - στην πρωΐα της Κυριακής της Πεντηκοστής, ασφαλώς για λόγους ποιμαντικούς» (: Αρχιεπ. Αθηνών Χριστόδουλος) επιτρέπεται –αν δεν επιβάλλεται- το απλό γονάτισμα ή όπως λέγεται και αλλιώς η «μικρή μετάνοια».
Στο θέμα ίσως αξιωθούμε να επανέλθουμε (μή όντες θεολόγοι αλλά απλώς αμαρτωλοί-πιστοί, διατελούμεν ευσταθώς εν διαφωνία ενώπιον παρομοίων νεωτερισμών και προσδοκώμεν εις πανορθόδοξον επανεξέτασιν τοιούτων ζητημάτων υπο της μητρός ημών Εκκλησίας, ημέραν τινα) παρουσιάζοντας όλες ει δυνατον τις απόψεις περι της ευσεβούς –και ενίοτε ευσεβίστικης- συνήθειας της γονυκλισίας.
Το ωραίο κείμενο του σεβάσμιου Ιεράρχη μας το πλαισιώνουμε με βιντεάκια (από το Γουτιούμπι), όπου μπορούμε να ακούσουμε (και να ψάλουμε!) το εκστατικό απολυτίκιο της Αγίας ημέρας.
Dismissory of Pentecost, Απολυτίκιο Πεντηκοστής


Γιατί γονατίζουμε τρεις φορές στον Εσπερινό της Πεντηκοστής;

«Θεέ μου…Είμαι πεσμένος… Σήκωσέ με. Ανάστησέ με. Σώσε με!…»

Κατά την «έσχατη» και «μεγάλη» και «σωτήρια» ημέρα της Πεντηκοστής, κατά την οποία μας αποκαλύφθηκε και προσκυνούμε και δοξάζουμε το μέγα μυστήριο της Αγίας και Ομοουσίου και Ζωοποιού και Αδιαιρέτου και Ασυγχύτου Τριάδας, του Ενός και Μοναδικού Θεού. του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, αμέσως μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία, τελούμε τον «Εσπερινό της Γονυκλισίας», κατά τον οποίο ψάλλουμε ύμνους αφιερωμένους κατ’ εξοχήν στο Πανάγιο Πνεύμα, το τρίτο Πρόσωπο της Τρισηλίου Θεότητας, που είναι «φως και ζωή και ζώσα πηγή νοερά. Πνεύμα σοφίας, Πνεύμα συνέσεως, αγαθόν, ευθές, νοερόν, ηγεμονεύον, καθαίρον τα πταίσματα, Θεός και θεοποιούν, πυρ εκ πυρός προϊόν, λαλούν, ενεργούν, διαιρούν τα χαρίσματα».

Αμέσως μετά την «Είσοδο» του Εσπερινού, κι αφού ψαλεί το «Φως ιλαρόν» και το πανηγυρικό Μέγα Προκείμενο «Τίς Θεός Μέγας ως ο Θεός ημών; Συ ει ο Θεός, ο ποιών θαυμάσια μόνος!» σε ήχο βαρύ, μεγαλόπρεπο, αντάξιο του νοήματος και του μηνύματός του, ο Διάκονος μας καλεί, κλήρο και λαό, να γονατίσουμε και ν’ απευθύνουμε στο Θεό γονυπετείς λόγο ικεσίας:
«Έτι και έτι, κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώμεν».

Από τη λαμπροχαρμόσυνη αγία ημέρα του Πάσχα μέχρι και σήμερα, η γονυκλισία ήταν απαγορευμένη. Σύμφωνα με τους Ιερούς Κανόνες, και για να υπογραμμίζεται το χαρούμενο και σωτήριο μήνυμα των αναστάσιμων βιωμάτων της Εκκλησίας, η προσευχή των Ορθοδόξων γίνεται «ορθοστάδην». Σε όρθια δηλαδή στάση, και όχι με γονυκλισία. Όμως την ώρα τούτη το «ορθοστάδην» παραμερίζεται, όχι μόνο για να χαιρετίσουμε θεοπρεπώς το Πανάγιο Πνεύμα, «δι’ ου Πατήρ γνωρίζεται και Υιός δοξάζεται, και παρά πάντων γινώσκεται μία δύναμις, μία σύνταξις, μία προσκύνησις τής Αγίας Τριάδος», μα και για να πούμε κατά πως ταιριάζει σε παραστρατημένους, όπως είμαστε όλοι μας, χωρίς εξαίρεση, το «ημάρτομεν!», και να ζητήσουμε το έλεος του Θεού, την άφεση, την κάθαρση, τη συγγνώμη.
Τη γονυκλισία την ονομάζει ο λαός μας και «μετάνοια». Γιατί η στάση του μετανοούντος είναι το «κλίνειν τα γόνατα». Κάτω τα γόνατα, κάτω και το πρόσωπο, σημαίνει απλούστατα: «Θεέ μου, βρίσκομαι κάτω. Είμαι πεσμένος. Έχω καταντήσει “γη και σποδός”. Σήκωσέ με. Ανάστησέ με. Σώσε με!…». Έτσι, σήμερα που ήρθε στον κόσμο ο Παράκλητος, το Πνεύμα της Αληθείας το «καθαίρον(που καθαρίζει) τα πταίσματα», καλούμαστε να πάρουμε στάση (όχι μόνο σώματος, μα και ζωής!) μετανοούντος:
«Έτι και έτι, κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώμεν».

Στην Κρήτη λένε οι παλαιότεροι: «Και στην κορυφή του βουνού να βρεθείς τούτη την ημέρα ολομόναχος, θα πρέπει να γονατίσεις και να κάμεις το σταυρό σου». Και κρύβουν τα λόγια τούτα την αίσθηση της πραγματικής μετοχής στη ζωή του Ενός Σώματος της Εκκλησίας, ανεξάρτητα από εξωτερικές συνθήκες. Την αίσθηση της εν Θεώ τω εν Τριάδι οργανικής ενότητας των πιστών, όπου κι αν οι συγκυρίες της ζωής τους θέλουν να βρίσκονται… Και γονατίζει ο πιστός όπου κι αν είναι: Στην εκκλησιά του• στο σπίτι του ή στο νοσοκομείο, αν είναι άρρωστος•• στο πλοίο του, αν θαλασσοπορεί• στο βουνό στον κάμπο• στη στάνη• στο δάσος• στην ξενιτιά• στο κάτεργο• στη φυλακή… Όπου βρίσκεται!

«Έτι και έτι, κλίναντες τα γόνατα, του Κυρίου δεηθώμεν».
(...)
(Μητροπολίτου Προικοννήσου Ιωσήφ, «Οσμή ζωής», εκδ. Άθως)

Ευλογητός εί, Χριστέ ο Θεός - Kabarnos Νικόδημος


..............

Ξανά και ξανά γονατίζοντας, ας δεηθούμε στον Κύριο
Κι όσοι δεν πήγαμε στην Εκκλησία, μπορούμε να σηκωθούμε από τα πληκτρολόγια και στρεφόμενοι προς Ανατολάς να γονατίσουμε (τώρα το βράδυ επιτρέπεται) και –έστω χωρίς λόγια- να κάνουμε τον σταυρό μας.

Και μή ρωτάτε πού είναι η τρίτη (και καλύτερη!) εκτέλεσι του τροπαρίου:
Μα φυσικά είναι η δική σας!

Ευλογητός εί, Χριστέ ο Θεός ημών,
ο πανσόφους τους αλιείς αναδείξας,
καταπέμψας αυτοίς το Πνεύμα το Άγιον,
και δι' αυτών την οικουμένην σαγηνεύσας,
Φιλάνθρωπε, δόξα Σοι!