Παρασκευή 10 Απριλίου 2015

«Δός μοι τούτον τον ξένον», το ιδιόμελο ποίημα της Μ. Παρασκευής του Γεωργίου Ακροπολίτου και η φιλολογική πηγή του. Il troparion “Dammi questo Straniero” (Dos mi tuton ton xenon”) del Venerdì Santo e la sua fonte filologica.

Ανάμεσα στα λιγότερο γνωστά ακούσματα της Μεγάλης Εβδομάδας είναι και το βαθυστόχαστο όσο και πολύ συγκινητικό μελοποίημα με το όνομα «Δός μοι τούτον τον ξένον» ή και «Τον Ήλιον Κρύψαντα» (από την εναρκτήρια φράσι της σύνθεσης).

Το ποίημα αυτό που έχει ως θέμα την Αποκαθήλωση και την Ταφή του Αγίου Σώματος του Ιησού από τον Ιωσήφ τον από Αριμαθαίας, έχει συνθέσει και μελοποιήσει σε πρώτη φάσι ο Γεώργιος Ακροπολίτης, λόγιος του 13ου αι.. Στην ελληνορθόδοξη μεταγενέστερη εκκλησιαστική παράδοση ψάλλεται κατά την διάρκεια της Περιφοράς του Επιταφίου την Μεγάλη Παρασκευή (συνήθως στα Μοναστήρια) και έχει παραδοθή με τον τίτλο «Carmen in magnum sabbatum - Στιχηρὸν ψαλλόμενον τῷ ἁγίῳ καὶ μεγάλῳ σαββάτῳ».

Το κείμενο όμως απο το οποίο ο Γεώργιος Ακροπολίτης πήρε το υλικό του είναι πολύ παλαιότερο. Πρόκειται για την συγκλονιστική Ομιλία του Επιφανίου Σαλαμίνος/Κύπρου (4ος - 5ος αι.) με τον τίτλο , «Τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἐπιφανίου ἐπισκόπου Κύπρου λόγος εἰς τὴν θεόσωμον ταφὴν τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ εἰς τὸν Ἰωσὴφ τὸν ἀπὸ Ἀριμαθαίας…». Ο Άγιος Επιφάνιος, Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, στον λόγο του αυτόν, σε ένα εκτεταμένο απόσπασμα, χρησιμοποιεί και επαναλαμβάνει με τρόπο υποβλητικό την φράση: «δος μοι τούτον τον ξένον».

Αυτό το απόσπασμα, μαζί βεβαίως με το Ιδιόμελο θα παραθέσουμε σήμερα:



Τον Ήλιον Κρύψαντα - Χορός Βατοπαιδινών Πατέρων

Τὸν ἥλιον κρύψαντα

Τὸν ἥλιον κρύψαντα τὰς ἰδίας ἀκτίνας,
καὶ τὸ καταπέτασμα τοῦ ναοῦ διαρραγέν, τῷ τοῦ Σωτῆρος θανάτῳ,
ὁ Ἰωσὴφ θεασάμενος, προσῆλθε τῷ Πιλάτῳ καὶ καθικετεύει λέγων·
 
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, τὸν ἐκ βρέφους ὡς ξένον ξενωθέντα ἐν κόσμῳ·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὃν ὁμόφυλοι μισοῦντες θανατοῦσιν ὡς ξένον·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὃν ξενίζομαι βλέπειν τοῦ θανάτου τὸ ξένον·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὅστις οἶδεν ξενίζειν τοὺς πτωχούς τε καὶ ξένους·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὃν Ἑβραῖοι τῷ φθόνῳ ἀπεξένωσαν κόσμῳ·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ἵνα κρύψω ἐν τάφῳ, ὃς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τὴν κεφαλὴν ποῦ κλῖναι·
δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ὃν ἡ Μήτηρ καθορῶσα νεκρωθέντα ἐβόα·
Ὦ Υἱὲ καὶ Θεέ μου, εἰ καὶ τὰ σπλάγχνα τιτρώσκομαι,
καὶ καρδίαν σπαράττομαι, νεκρόν σε καθορῶσα,
ἀλλὰ τῇ σῇ ἀναστάσει θαρροῦσα μεγαλύνω.
 
Καὶ τούτοις τοίνυν τοῖς λόγοις δυσωπῶν τὸν Πιλᾶτον
ὁ εὐσχήμων λαμβάνει τοῦ Σωτῆρος τὸ σῶμα,
ὃ καὶ φόβῳ ἐν σινδόνι ἐνειλήσας καὶ σμύρνῃ, κατέθετο ἐν τάφῳ
τὸν παρέχοντα πᾶσι ζωὴν αἰώνιον καὶ τὸ μέγα ἔλεος.
 

Μεταγραφή στην νεοελληνική

Τον ήλιο που έκρυψε τις ίδιες του τις ακτίνες
και το καταπέτασμα του ναού που διερράγη, λόγω του θανάτου του Σωτήρος,
ο Ιωσήφ όταν (τα) είδε, προσήλθε στον Πιλάτο και θερμά ικετεύει λέγοντας:

Δώσε μου τούτο τον ξένο, που από βρέφος σαν ξένος φιλοξενήθηκε στον κόσμο.
Δώσε μου τούτο τον ξένο, που οι ομόφυλοι από μίσος τον θανατώνουν σαν ξένο.
Δώσε μου τούτο τον ξένο, που παραξενεύομαι να βλέπω του θανάτου το (παρά)ξενο.
Δώσε μου τούτο τον ξένο, που ήξερε να φιλοξενεί τους πτωχούς και τους ξένους.
Δώσε μου τούτο τον ξένο, που οι Εβραίοι από φθόνο τον απεξένωσαν από τον κόσμο.
Δώσε μου τούτο τον ξένο, για να κρύψω σε τάφο, που σαν ξένος δεν είχε που να γείρει το κεφάλι.
Δώσε μου τούτο τον ξένο, που βλέποντάς τον νεκρό η Μητέρα φώναζε:
Ω, Υιέ μου και Θεέ μου, αν και στα σπλάχνα πληγώνομαι
και στην καρδιά σπαράζω που σε βλέπω νεκρό,
αλλά αναθαρρώντας από την ανάστασή σου, δοξάζω.

Και με τούτα τα λόγια ικετεύοντας τον Πιλάτο
ο άρχοντας λαμβάνει του Σωτήρος το σώμα,
που και με φόβο το τύλιξε σε σεντόνι και σε σμύρνα και το έβαλε σε τάφο,
αυτόν που παρέχει σε όλους ζωή αιώνια και το μεγάλο έλεος.

..........................................
Και σε άλλη μία "έμμετρη μετάφραση"



Τον ήλιο που σκοτίστηκε, τις πέτρες που ραγίσαν,
όταν επάνω στο Σταυρό τα θεία μάτια κλείσαν
ο Ιωσήφ κοιτάζοντας με θαυμασμό και δέος
μπρός στον Πιλάτο έρχεται για το ύστατο το χρέος.

«Σε ικετεύω -του μιλάει- δός μου τούτον τον ξένο
δός μου ετούτον τον νεκρό που βλέπω σταυρωμένο
σαν ξένο βρέφος οι άνθρωποι στον κόσμο τον δεχτήκαν
σαν ξένο τον θανάτωσαν, γιατί τον εμισήσαν.
Τον θάνατο όταν εννοώ, τρέμω κι άναυδος μένω·
σε ικετεύω, Άρχοντα, δός μου τούτον τον ξένο.
Εκείνον που ευεργέτησε τον κάθε πονεμένο,
Εκείνον που αγκάλιασε κάθε φτωχό και ξένο.
Δεν είχε τόπο εδώ στη γη την κεφαλή να γείρει
κι οι Εβραίοι του έδωσαν να πιει του Πάθους το ποτήρι.
Γι΄ αυτό ζητώ το σώμα Του, το ταλαιπωρημένο
για να το θάψω, Άρχοντα, δός μου τούτον τον Ξένο.»
 

....................................... 

Το απόσπασμα του Αγίου Επιφανίου 

[00132]
ψίας γενομένης·
[00133]  ν γρ λοιπν δύσας ν δῃ ὁ τς δικαιοσύνης λιος.
[00134] ∆ιὸ ἦλθεν νθρωπος πλούσιος τονομα ωσφ πὸ Ἀριμαθαίας,  ς ν κρυβόμενος, διτν φόβον τν ουδαίων.
[00135] λθε δκαΝικόδημος, ὁ ἐλθν πρς τν ησον νυκτός .
[00136]
Μυστήριον μυστηρίων πόκρυφον.
[00137] ∆ύο κρυπτομαθητακατακρύψαι ησον ν τάφῳ ἔρχονται, τκρυπτν ν τῷ ᾅδμυστήριον τοκρυπτοΘεοῦ ἐν σαρκδιτς δίας κρύψεως διδάσκοντες.
[00138]
τερος δτν τερον περβάλλων τπρς Χριστν διαθέσει.
[00139]
μν γρ Νικόδημος ν τσμύρν, καὶ ἐν τῇ ἀλόμεγαλόψυχος·
[00140]
δὲ Ἰωσφ ν τπρς Πιλτον τόλμκαπαῤῥησίᾳ ἀξιέπαινος.
[00141] Οτος γρ πάντα φόβον ποῤῥιψάμενος, τολμήσας εσλθε πρς Πιλτον, ατούμενος τ σμα τοῦ Ἰησο·
 (…)
[00150]
Καοτως·
[00151]
∆ός μοι νεκρν πρς ταφήν·
[00152]
τσμα κείνου τοπαρσοκατακριθέντος ησοτοΝαζαρινο,
ησοτοπτωχο, ησοτοῦ ἀοίκου,
ησοτοκρεμαμένου, τογυμνο,  τοετελος,
ησοτοτέκτονος υο, ησοτοδεσμίου, τοαθρίου,
τοξένου, καὶ ἐπξενίᾳ ἀγνωρίστου,
τοεκαταφρονήτου , καὶ ἐππσι κρεμαμένου.
[00153]
∆ός μοι τοτον τν ξένον·
[00154]
Τι γάρ σε φελετσμα τούτου τοξένου;
[00155]
∆ός μοι τοτον τν ξένον·
[00156]
κ μακρς γρ λθεν δε τς χώρας, να
σώστν ξένον·
[00157]
κατλθε γρ ες τν σκοτεινν νενέγκαι τν ξένον.
[00158]
∆ός μοι τοτον τν ξένον·
[00159]
ατς γρ καμόνος πάρχει ξένος.
[00160]
∆ός μοι τοτον τν ξένον, οτινος τν χώραν γνοομεν οξένοι.
[00161]
∆ός μοι τοτον τν ξένον, οτινος τν πατέρα γνοομεν οξένοι.
[00162]
∆ός μοι τοτον τν ξένον,
οτινος τν τόπον κατν τόκον, κατν τρόπον γνοομεν οξένοι.
[00163]
∆ός μοι τοτον τν ξένον,
τν ξένην ζων καβίον ζήσαντα πξένα.
[00164]
∆ός μοι τοτον τν Ναζωραον ξένον [οτν τόκον κατν τρόπον γνοομεν οξένοι.
[00165]
∆ός μοι τοτον τν κούσιον ξένον], τν μὴ ἔχοντα δε ποτν κεφαλν κλίν.
[00166]
∆ός μοι τοτον τν ξένον,
[43.448]
τν ς ξένον πξένης οικον,
πφάτνης τεχθέντα.
[00167]
∆ός μοι τοτον τν
[00168]
ξένον, τν ξ ατς τς φάτνης ς ξένον ξ ρώδου φυγόντα.
[00169]
∆ός μοι τοτον τν ξένον,
τν ξ ατν τν σπαργάνων ν Αγύπτξενωθέντα,
οπόλιν χοντα, οκώμην, οκ οκον,  ομονν, οσυγγεν·
[00170]
π' λλοδαπς δχώρας τυγχάνει οτος ξένος.
 [00171]
∆ός μοι , ὦ ἡγεμν, τοτον τν πξύλου γυμνόν·
[00172]
Σκεπάσω τν τς μς φύσεως σκεπάσαντα γύμνωσιν.
[00173]
∆ός μοι τοτον τν νεκρν μοκαΘεόν·
[00174]
Σκεπάσω τν τς μς νομίας καλύψαντα.
(…)
[00178]
πρ νεκροῦ ὦ ἡγεμν, δυσωπ, τοῦ ἐπξύλου κρεμαμένου οίκου.
[00179]
Ογρ πάρεστι τούτοπατρ πγς,  οφίλος, ομαθητς,
οσυγγενς, οκ νταφιαστής·
[00180]
λλ' ατς μόνος τομόνου μονογενς,
ν κόσμΘες, καὶ ἄλλος οδείς
(…)

Επιφάνιος, Αρχιεπίσκοπος  Κύπρου
MIGNE, Documenta Catholica Omnia, Epiphanius Salaminis Episcopus - Homilia in divini corporis sepulturam)

Δεν υπάρχουν σχόλια: